Boz Ayı
Boz Ayı Ursus arctos, ayıgiller (Ursidae) familyasından Avrasya’nın kuzeyinin büyük bir kısmında ve Kuzey Amerika’da yaşayan bir ayı türüdür. Carnivora takımının karada yaşayan en büyük üyelerinden biridir ve boyut açısından tek rakibi ortalama boyutları kısmen daha büyük olan kutup ayısıdır.
Boz ayı ana dağılım alanı Rusya’nın bazı bölümleri, Orta Asya, Çin, Kanada, ABD, İskandinavya, özellikle Romanya olmak üzere Karpatlar, Anadolu ve Kafkaslar’dır. Bozayı bazı Avrupa ülkelerinde ulusal sembol olarak kabul edilmiştir.
Bozayının doğal yaşam alanının daralmış olmasına ve bazı bölgelerde yerel olarak soyunun tükenmesine rağmen 2012 yılı itibarıyla yaklaşık 200.000’lik popülasyonu ile bozayı Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından asgari endişe altındaki türler arasında listelenmektedir ve bozayı ile birlikte Amerikan kara ayısı IUCN tarafından türü tehdit altında olarak sınıflandırılmayan ayı türleridir. Ancak Kaliforniya, Kuzey Afrika ve Meksika alt türleri 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarında aşırı avlanma sonucunda soyları tükenmiştir.
Asya’nın güneyinde yaşayan alt türlerin soyları da oldukça yüksek tehdit altındadır. Küçük gövdeli alt türlerden biri olan Himalaya bozayısı eski yaşam alanının yalnızca %2 kadarı bir yerde kalmış ve çeşitli vücut parçaları için kontrolsüz kaçak avlanmaya maruz kaldığı için kritik tehlike altındadır. Avrasya bozayı popülasyonunun günümüzde izole edilmiş birkaç popülasyonun biri olarak kabul edilen Ape’nin bozayısı İtalya’nın ortasında çok kısıtlı bir bölgede yaşayan 30 ile 40 birey bozayıdan ibaret bir popülasyona sahiptir. Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctos’a, Türkiye’deki bozayı bireyleri biraz daha açık renk olduğu için “toprak rengi” anlamında bozayı denmektedir.
Boz ayılar günümüzde yaşayan ayılar arasında gövde boyutları açısından en çok farklılık gösteren ayı türüdür. Tipik boyutları hangi popülasyondan olduğuna göre farklılık gösterdiği gibi kabul edilmiş alt türlerin çoğu da boyutsal açıdan farklıdır. Bunun nedeni kısmen eşeysel dimorfizmdir; erkek bozayılar ortalama olarak dişilerden %30 daha büyüktür. Bireyler ise mevsimsel olarak farklı ağırlıklara sahip olabilirler; kış uykusundan çıktıktan sonra ilkbahar aylarında en düşük ağırlıklarında olurlarken sonbaharın da sonlarında kış uykusuna hazırlanmak için aşırı beslenme ile birlikte fazladan ağırlıkları artar. Dolayısıyla bir ayının hem ilkbaharda hem de sonbaharda ölçülmesi ile yıllık ortalama ağırlıkları bulunabilir.
Boz ayı için normal fiziksel boyutlar 1,4 ile 2,8 m arasında baş-gövde uzunluğu ve 70 ila 153 cm. omuz yüksekliğidir. Tüm ayılarda olduğu gibi kuyrukları kısadır ve 6 ile 22 cm arasında uzunluktadır. En küçük bozayılar, yani çorak topraklarda yaşayan dişi bozayılar ilkbahar aylarında hemen hemen yaşayan en küçük ayı türü olan Malaya ayısı (Helarctos malayanus) ile aynı gövde ağırlığına sahip iken kıyısal bölgelerde yaşayan en büyük bozayıların erkekleri yaşayan en büyük ayı türü olan kutup ayısı ile benzer ağırlık ve büyüklüklere ulaşırlar.
İç bölgelerde yaşayan bozayılar ise algılananın aksine genellikle küçük boyutludurlar ve ortalama bir aslan ile aynı boyutlarda olup erkekleri tahmini 180 kilogram civarında, dişileri ise tahmini 135 kg civarındadır; kıyılarda yaşayan bozayılar ise bu ağırlıkların iki katı civarındadır. Dünya üzerinde farklı bölgelerde yaşayan farklı alt türlere ait 19 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucunda erkek bozayıların ortalama ağırlığı 217 kilogram olarak bulunurken farklı 24 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucu dişi bozayıların ortalama ağırlığı 152 kilogram olarak bulunmuştur.
Boz ayıların postları sıklıkla tam olarak kahverengi değildir. Postları uzun ve sık tüylerden oluşur, enselerinde orta uzunlukta görülen yeleleri alt türlere göre farklılık gösterir. Hindistan’da bozayılar üçleri gümüşi kızılımsı tüylere sahip iken Çin’de bozayılar boyun, göğüs ve omuzlarını kaplayan sarımsı-kahverengi ya da beyazımsı gerdanlıkları ile çift renklidirler. Çok iyi tanımlanmış alt türler içinde bile kahverenginin çok farklı tonlarına sahip olan bireyler görülebilmektedir.
Kuzey Amerika bozayıları neredeyse siyah sayılabilecek koyu kahverengi ile neredeyse beyaz sayılabilecek krem rengi ya da sarımsı kahverengi arasında farklı renklere sahiptir ve bacakları genellikle daha koyu renklidir. Kuzey Amerika bozayılarının sırtındaki tüylerin uçları beyazımsı kahverengi kökleri ise kahverengimsi siyah renktedir. Amerikan kara ayısının tarçın renkli Ursus americanus cinnamomum alt türü dışında günümüzde yaşayan ayılar içinde tipik olarak kahverengi olarak görünen tek ayı türü bozayıdır.
Kış aylarında postları özellikle kuzeyde yaşayan alt türlerde çok uzun ve sık tüylerden oluşur ve tüyler omuz başında 11 ile 12 cm. uzunluğa erişir. Kış tüyleri ince olmasına rağmen dokunulduğunda sert olarak hissedilir. Yaz mevsimi postu ise daha kısa ve seyrek tüylerden oluşur, uzunluğu ve tüy yoğunluğu coğrafi dağılıma göre farklılık gösterir.
Boz ayıların pençeleri çok büyük ve eğridir. Ön pençeleri arka pençelerinden daha uzundur. Pençeler 5 ile 6 cm uzunluğa erişir ve eğri boyunca ölçüldüğünde 7 ile 10 cm’e ulaşırlar. Genellikle uçları açık renkli olmak üzere koyu renkli olan pençeler bazı alt türlerde tamamen açık renklidir. bozayıların pençeleri Amerikan kara ayılarının (Ursus americanus) pençelerinden daha uzun ve daha düzdür. Bozayıların pençelerinin ucu küt iken kara ayının pençelerinin ucu sivridir.
Pençe yapıları ve aşırı ağırlıkları nedeniyle bozayılar kara ayılar gibi ağaçlara tırmanamaz ancak nadir olarak dişi bozayıların ağaçlara tırmandığı da görülmüştür. Kutup ayısının pençeleri de boz ve kara ayılara göre farklılık gösterir. Muhtemelen buz üzerinde hareket edebilmek ve hareketli avları yakalayabilmek için kutup ayılarının pençeleri daha kısa ama geniş ve daha kıvrık olarak evrimleşmiştir. Bozayıların ayakları da oldukça geniştir. Erişkin bozayıların arka ayakları tipik olarak 21 ile 36 cm. uzunluğunda iken ön ayakları yaklaşık %40 daha kısadır.
Orta boyutlardaki bozayıların dört ayağının da genişliği ortalama 17,5 ile 20 cm.dir. Kıyılarda yaşayan büyük bozayı alt türleri ile Alaska bozayılarında arka ayak uzunluğu 40 cm.’ye genişliği de 28,5 cm.’ye ulaşırken çok büyük Alaska bozayılarında arka ayak uzunluğu 46. cm’ye kadar ölçülmüştür. Bozayılar günümüzde yaşayan ayı türleri içinde omuzları üzerinde kamburu olan tek ayı türüdür. Tamamen kas dokusundan oluşan bu kambur besin ararken kullanılan yeri kazma işleminde daha fazla güç alabilmek için evrimleşmiş olabilir.
